Λευκές Νύχτες

Περιγραφή

Σε όλη τη διάρκεια της λογοτεχνικής σταδιοδρομίας του, ο Ντοστογιέφσκι γράφει πολυάριθμες νουβέλες και διηγήματα, μέσω των οποίων προσεγγίζει τα θέματα που θα αναπτύξει αργότερα στα μεγάλα μυθιστορήματά του. «Ποιητής της οδύνης», ο Ντοστογιέφσκι προβάλλει ακόμα και μέσα από τα πιο σύντομα έργα του ως ο συγγραφέας της απέχθειας, του ανείπωτου και της σιωπής, και το στοιχείο τούτο προσδίδει στο έργο του μια εκπληκτική διαχρονικότητα. Αυτή η κατάδυση στα έγκατα της συνείδησης πηγάζει από τη θέλησή του να εκφράζει τη ζωή στο μεγαλύτερο δυνατό βάθος.   Όταν, το 1848, ο Ντοστογιέφσκι γράφει τη νουβέλα «Λευκές Νύχτες», της δίνει τον υπότιτλο «αισθηματικό μυθιστόρημα». Ο συγκεκριμένος υπότιτλος υποδεικνύει την ιδιομορφία του περιεχομένου του έργου˙ ο συγγραφέας είχε κατά νου μια ερωτική-ψυχολογική ιστορία, την οποία είχε μόλις αρχίσει αλλά την έσκισε αμέσως, ό,τι ακριβώς αποκαλούσαν την εποχή εκείνη «μυθιστόρημα ερωτευμένων». Το «μυθιστόρημα» αυτό αποδεικνύεται όντως αισθηματικό, δηλαδή ευαίσθητο. Οι ήρωες ανταμώνουν, μόλις προλαβαίνουν να γνωριστούν, μόλις προλαβαίνουν να συμπαθήσουν ο ένας τον άλλον και, μέσα σε μια στιγμή, η ζωή τους χωρίζει οριστικά και αμετάκλητα. Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι αδιαφορεί για τη δουλειά και τους συναδέλφους του, δεν έχει γνωστούς, δεν έχει πρόσβαση σε κανενός είδους κύκλους ή σαλόνια της εποχής, είναι απαλλαγμένος από τις οποιεσδήποτε οικιακές φροντίδες. Δείχνει να έχει επίτηδες κόψει όλα τα νήματα που τον συνέδεαν με το συγκεκριμένο περιβάλλον. Ποια όντως είναι η πραγματική αιτία που καθόρισε αυτή την, ομολογουμένως, δυσερμήνευτη ιδιομορφία της συμπεριφοράς του; Στη νουβέλα «Λευκές Νύχτες» ο Ντοστογιέφσκι θίγει το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα της αποξένωσης των ανθρώπων. Φαντάζεται έναν άνθρωπο νέο, γεμάτο δύναμη, που ωστόσο νιώθει ξένος προς τον κόσμο που τον περιβάλλει. Αυτός ο ονειροπόλος, που έχει θρονιαστεί στον κόσμο της ρομαντικής ονειροπόλησης, αντιπαραθέτει στις πραγματικές σχέσεις τις εικόνες που δημιουργεί η φαντασία του και, μέσω αυτών των εικόνων, προφυλάσσεται σχεδόν ολοκληρωτικά από τη ρωσική πραγματικότητα της εποχής, και τούτο επειδή το περιβάλλον του είναι απάνθρωπο, εχθρικό απέναντι στα όνειρα για δικαιοσύνη, δεν επιτρέπει να αποκαλυφθούν οι ευγενικές παρορμήσεις των ανθρώπων.. στην ουσία αυτή ήταν η αλήθεια: η κοινωνική τάξη των δουλοκτητών εκείνης της εποχής συνιστά ένα καθεστώς ωμής, απροκάλυπτης βίας έναντι του ανθρώπου, το καθεστώς της πειθαρχίας δια της ράβδου. Ο Ντοστογιέφσκι θέτει ένα πρόβλημα τεράστιας, πανανθρώπινης σημασίας, το αποδίδει όμως με τη ρομαντική μορφή του. Ο ήρωάς του είναι ένας ρομαντικός, με τη δική του ματιά βλέπουμε την Πετρούπολη, μέσω αυτού γίνεται η αφήγηση, ο συγγραφέας όμως, στον πρόλογό του, δεν δίνει καμία δική του ερμηνεία για το πραγματικό νόημα των τεκταινομένων, δεν αποκαλύπτει την πηγή της ρομαντικής διάθεσή του ήρωά του. Συν τοις άλλοις, ακόμα και για τον άπειρο αναγνώστη της νουβέλας ήταν σαφές το νόημα αυτής της ρομαντικής διαμαρτυρίας εναντίον της πραγματικότητας. Με έναν εκπληκτικό τρόπο, ο Ντοστογιέφσκι μας δείχνει ότι, σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση, το ανθρώπινο στοιχείο βρίσκεται αναπόφευκτα σε αντίθεση με το καθεστώς της βίας. Θα παραμείνει όμως για καιρό στο χώρο της φαντασίας; Παρόμοιοι ονειροπόλοι -όπως και πολλοί από τους ανθρώπους που τους αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός του περιττού- κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο ενεπλάκησαν στον αγώνα κατά της βίας και προσπάθησαν να υλοποιήσουν το ευγενές όνειρο της ανθρωπότητας με στόχο την αναμόρφωση της πραγματικότητας στο πνεύμα της κοινωνικής δικαιοσύνης. (απόσπασμα από το εσωτερικό του βιβλίου) Διάρκεια 2ω. 22λ.